Psalmen spelen met akkoorden

In de muziekwereld is er vaak een grote kloof tussen ‘oude’ en ‘moderne’ muziek (meestal worden de termen ‘klassiek’ en ‘lichte muziek’ gebruikt).
Elk vakgebied heeft zijn eigen voorkeuren, mogelijkheden en beperkingen.
Doordat deze 2 gebieden elkaar vaak niet kennen, kan dit problemen opleveren bij het samenspelen of uitvoeren van elkaars muziek.
Ik ken beide werelden vrij goed en vanuit die ervaring heb ik geprobeerd informatie op te schrijven.

Het spelen van liederen met akkoorden valt onder ‘moderne’ muziek, maar bijvoorbeeld de Psalmen (en ook het Wilhelmus) horen bij ‘oude’ muziek. Veel mensen vinden deze daarom moeilijk (of denken dat het niet kan), maar hopelijk ontdek je dat dit prima mogelijk is.

Organist of muziekteam?

In veel kerken geldt de (ongeschreven) regel: ‘psalmen met orgel, liederen met het muziekteam’. Er is echter een probleem: er zijn steeds minder organisten. Het zou jammer zijn als daardoor de psalmen niet meer gezongen worden.
Je kunt psalmen prima spelen met een muziekteam, maar dat moet je soms leren en soms gewoon doen. Lees meer in de interviews van Roeland Scherff (van Psalternatief) over dit onderwerp.

Op deze pagina geef ik een samenvatting van kennis en ervaring, zodat anderen ook de psalmen gaan spelen. Deze informatie staat ook in mijn lesmethodes (Liedbegeleiden met gitaar: ‘Loof God met snarenspel’ en piano: ‘Loof God, prijs Zijn naam’). De meest up-to-date versie met uitgebreide informatie, voorbeelden en oefeningen kun je hier downloaden.

Oude muziek

Wij leven in de 21^e eeuw en zijn gevormd door alle muziek die we horen. Psalmen horen bij de oude muziek, ze zijn in het Frans berijmd door Calvijn in de 16^e eeuw. Doordat de psalmen oude muziek zijn, zijn er verschillen met wat wij ‘normaal’ vinden.

• Het ritme vinden we vaak onregelmatig
• Er zijn veel akkoordwisselingen
• De melodie en akkoorden klinken soms vreemd, omdat wij vooral majeur en mineur kennen
• Over sommige noten is discussie of het wél of geen verhoging moet zijn

Veel akkoordwisselingen bij Psalmen

Men wilde in de oude muziek dat alle partijen een mooie eigen melodie hadden, maar dit moest ook goed samenklinken. Hierdoor wisselen de akkoorden steeds.
Het mooist is om op iedere halve noot een ander akkoord te spelen, maar voor sommige instrumenten is dat niet fijn.

Componisten maken daarom hun eigen keuze:

• veel of weinig akkoorden
• makkelijke of moeilijke akkoorden
• ritmische of iso-ritmische psalmen

Notatie voor ritmisch én iso-ritmisch

De meeste boeken kiezen voor ritmische psalmen.
Sommige boeken kun je ritmisch én iso-ritmisch gebruiken. Er staan dan akkoorden tussen haakjes

• als je ritmisch zingt, hoef je de akkoorden tussen haakjes niet te spelen (maar het mag natuurlijk wel)
• als je iso-ritmisch zingt, moet je de akkoorden tussen haakjes wel spelen

Psalmen met akkoorden
Naast de 150 psalmen, bevat deze bundel ook de Enige gezangen.
De bundel is zowel ritmisch als iso-ritmisch te gebruiken.
Daarbij is uitgegaan van de kerktoonsoorten.
Er staat geen tekst bij de muziek, zodat hij te gebruiken is voor alle psalmberijmingen.
De akkoorden van een deel van deze psalmen zijn voor gitaristen erg moeilijk.
Op deze pagina vind je aanpassingen van de akkoorden voor gitaristen. Je kunt ze overschrijven of je kunt ze uitprinten en als bijlage achterin je boek bewaren.

Psalmboek eenvoudig genoteerd
Deze bundel bevat de melodie, akkoorden en een klavierpartij van de 150 psalmen.
De bundel is alleen te gebruiken voor het ritmisch zingen van de psalmen.
Bij de akkoorden wordt meestal uitgegaan van majeur- of mineurtoonsoorten (dus niet van de kerktoonsoorten).
Bij elke psalm staat de tekst van 1 couplet genoteerd.
Als de akkoorden moeilijk zijn voor gitaristen, is er soms een extra partij met aangepaste akkoorden vermeld (soms met capo, soms zonder).

Iso-ritmisch is een makkelijke manier om psalmen te oefenen
Bij iso-ritmische psalmen hoef je niet na te denken over de lengte van de noten van de melodie: alle noten zijn halve noten.
Aan het eind van elke regel is er een halve rust, ook als die er bij een ritmische psalm niet is.
Tijdens de halve rust speel je het patroon van het akkoord wél door!

Ritme voor gitaar
Speel een iso-ritmische psalm met het volgende patroon bij elke noot of rust:

Ritme voor piano
Speel een iso-ritmische psalm met het volgende patroon bij elke noot of rust:

Ritmepatronen op basis van de tekstklemtonen
De lettergrepen in de teksten hebben 2 sterktes (zwaar-licht) en er kunnen 2 soorten noten zijn (lang-kort).
Een ritmepatroon begint altijd met een zware lettergreep.
Met deze informatie komen we op de mogelijke patronen die je op het plaatje ziet.

De makkelijkste ritmische psalmen
Dit zijn psalmen die:

• elke regel beginnen met een zware lettergreep
• alleen zijn opgebouwd uit blokjes van halven óf kwartnoten

Dit zijn bijvoorbeeld de psalmen 86, 136, 146, 150.

Bij gitaar gebruik je dit ritme of een variatie:

Bij piano gebruik je deze speelpatronen of een variatie:

Bij percussie/slagwerk gebruik je een half-time of double-time ritme, rustiger of iets meer up-tempo, wat je vindt passen bij de psalm. Het beste is misschien wel het achterwege laten van de snare. Je speelt dan alleen de puls (bass) op de zware lettergrepen en verder vul je het op met hi-hat of ride.

Makkelijke ritmische psalmen met opmaat
Deze psalmen bestaan ook uit alleen maar blokjes van 4 of 2 tellen, maar elke regel begint met een lichte lettergreep.
Begint een regel met een lichte lettergreep, dan behandelen we die als een opmaat.
Een opmaat is een onbeklemtoonde muzieknoot vóór de 1^e beklemtoonde muzieknoot.
Speel de 2e lettergreep met nadruk, zodat de klemtoon duidelijk is.

Hierbij horen bijvoorbeeld de psalmen 51, 65, 72, 87, 93, 98, 116, 119, 133, 134.

Ritmisch afwijkende psalmen: af en toe blokjes van 3 tellen
Ritmisch makkelijke psalmen hebben alleen blokjes van 4 of 2 tellen.
Bij ritmisch afwijkende psalmen kloppen deze blokjes niet altijd voor je gevoel.
Je kunt deze afwijkingen op 2 manieren behandelen.
Deskundigen zijn het over dit onderwerp niet eens.

1. Sommigen vinden dat blokjes van drie tellen niet bestaan, maar dat je het moet zien als syncopen.
2. Anderen vinden dat er wél af en toe blokjes van drie tellen kunnen bestaan.

Het makkelijkst is de 1e mogelijkheid, hoewel die soms tegendraads voelt.
Heb je zin in uitdaging en wil je een meer oorspronkelijke uitvoering? Verdiep je dan in het spelen van af en toe blokjes van 3 tellen. Uitgebreide uitleg en oefeningen vind je in dit document.

Bij dit onderwerp horen bijvoorbeeld de psalmen 25, 33, 42, 43, 47, 56, 62, 67, 73, 89, 105, 121.

Welke tonen of akkoorden speel je?
In sommige kerken worden de toevallige verhogingen wel gezongen, in andere kerken niet. Het is belangrijk dat je bij die bepaalde toon het juiste akkoord speelt.
Als begeleider heb je invloed op welke toon er gezongen wordt door een gemeente.
Speel je in een groep, dan moet je goed afspreken wat jullie spelen.

• Als je een D zingt, moet je in het akkoord ook een D spelen (en niet een D^#).
• Als je een D^# zingt, moet je in het akkoord ook een D^# spelen (en niet een D).

In sommige notaties staat een (m) of (^#). Bedenk of je deze wel of niet moet spelen. Als je de ^# speelt, speel je de m niet.

Bij dit onderwerp horen bijvoorbeeld de psalmen 19, 27, 36, 47, 68, 86, 108, 130, 136, 139, 150.